CASOPIS REPUBLICKE AGENCIJE ZA TELEKOMUNIKACIJE

Milan Srndović*, Željko Đurišić, Zlatan Stojković, Jovan Mikulović, Univerzitet u Beogradu, Elektrotehnički fakultet, Katedra za elektroenergetske sisteme

*srndovic.milan@gmail.com

Boban Panajotović, Republička agencija za elektronske komunikacije

SADRŽAJ

Sistemi za napajanja koji se koriste u telekomunikacijama moraju da ispune zahteve bezbednosti i dugotrajnosti, kao i da obezbede neprekidan napon za opremu koju napajaju. Sistemi bazirani na obnovljivim izvorima energije, takođe moraju da zadovolje navedene kriterijume. Efikasno i pouzdano rešenje za napajanje telekomunikacione opreme predstavlja sistem kombinovan od obnovljivih i „tradicionalnih“ izvora energije. Hibridni sistemi kombinuju najbolje od navedenih izvora energije i obezbeđuju napajanje opreme na nivou elektrodistributivne mreže. Predmet rada je, hibridni vetar-solar-dizel sistem za napajanje opreme mobilne telefonije na izolovanim lokacijama. U radu su dati modeli za analizu potencijala energije sunca i energije vetra, kao i konkretni rezultati merenja. Predstavljeno je idejno rešenje hibridnih sistema za napajanje, sa fokusom na optimizaciju takvog sistema, a takođe je data i analiza proizvedene energije konkretnog sistema u zavisnosti od realnih podataka za lokaciju.

Ključne reči: hibridni sistemi, obnovljivi izvori energije, vetrogenerator, fotonaponski paneli

The hybrid wind-solar-diesel power systems for mobile equipment in isolated locations

Milan Srndović*, Željko Đurišić, Zlatan Stojković, Jovan Mikulović, University of Belgrade, School of Electrical Engineering, Power Systems Department

*srndovic.milan@gmail.com

Boban Panajotović, Republic Agency for Electronic Communications

ABSTRACT

The basic requirements for telecommunication power systems are related to their safety, long life and uninterruptible power (voltage). Power system based on renewable energy, design for power feeding of telecommunication equipment has to fulfill same requirements. An efficient and reliable solution in telecom application is to combine renewable and ”traditional” energy sources. Hybrid power systems capture the best features of each energy resource and provide ”grid-quality” electricity. Subject of this paper is hibrid wind – solar – diesel power system design for power feeding of radio base station in rural area. This paper presents model of wind and solar energy potencial analysis, and concrete measurement of these parameters. Paper also presents general configuration of hibrid power system, with a focus on optimization of this sistem, and analyzes of produced energy from proposed system depending onreal parameters for particulary micro-location.

Keywords: hybrid power system, renewable energy sources, wind generator, photovoltaic panels

1. UVOD

Razvoj savremene telekomunikacione mreže često zahteva postavljanje antenskih stubova na lokacijama koje mogu biti dosta udaljene od elektrodistributivne mreže. U slučaju da na lokaciji nema elektrodistributivne mreže, energetsko napajanje takvih sistema se uglavnom vrši pomoću dizel-električnog agregata. Takvo rešenje je ekonomski neisplativo, a takođe je povezano sa dosta tehničkih, logističkih i ekoloških problema. Ovo rešenje podrazumeva veliku potrošnju goriva, kao i njegovu čestu dopremu, što je veliki trošak, a u nekim slučajevima (planinske lokacije u toku zimskih meseci) i značajan problem. S druge strane, samo skladištenje i sagorevanje dizel goriva, rad (buka) i servisiranje (redovno i vanredno) dizel-električnog agregata čine ovo rešenje ekološki i ekonomski neprihvatljivim u postojećim trendovima proizvodnje električne energije.

U ovom radu je predloženo rešenje za napajanje izolovanih lokacija mobilne telefonije pomoću vetrogeneratora i fotonaponskih panela, koji kao rezervni sistem napajanja mogu da imaju aku-baterije i dizel-električni agregat. Ovaj pristup omogućava obezbeđivanje potrebne električne energije na ekološki prihvatljiv način jer se koriste obnovljivi resursi koji imaju minimalan negativan uticaj na životnu sredinu. Predloženo rešenje se oslanja na dva komplementarna obnovljiva izvora energije – sunce i vetar. Energija sunca i vetra se koristi za napajanje telekomunikacione opreme, kao i za punjenje i dopunjavanje aku-baterija. Da bi se ovakvi sistemi u energetskom smislu korektno projektovali i optimizovali neophodno je što bolje poznavanje resursa energije vetra i sunca na ciljnoj mikrolokaciji.

Predloženi hibridni sistem napajanja mora da zadovolji zahteve za pouzdanošću, a napon ka potrošačima mora biti kvalitetan i neprekidan.

Takođe je potrebno doneti i odgovarajući regulatorni okvir koji bi, sa jedne strane stimulisao operatore da u većoj meri koriste obnovljive izvore energije, a sa druge strane je potrebno doneti tehničke propise kojima će se definisati zahtevi za sisteme u celini, kao i za pojedinačne elemente sistema (fotonaponski paneli, vetrogeneratori, gorivne ćelije, itd.).

Osim upotrebe obnovljivih izvora energije u udaljenim oblastima gde je elektrodistributivna mreža nedostupna, u sadašnje vreme je potrebno da telekomunikacioni operatori i državne institucije nađu način kako bi se stvorili uslovi za njihovo korišćenje gde god je to moguće, kao što su na primer veliki telekomunikacioni i data centri [1].

2. MODEL ZA ANALIZU RESURSA ENERGIJE VETRA NA CILJNOJ LOKACIJI

Mera energetske vrednosti vetra je gustina snage vetra P’ [W/m²], koja predstavlja snagu vetra koji struji kroz površinu od 1 m² posmatranu normalno na njegov pravac duvanja.

, (1)

gde su:

ρ - gustina vazduha,

V – brzina vetra.

Snaga vetra je proporcionalna trećem stepenu brzine vetra, što znači da se i male varijacije brzine vetra bitno odražavaju na promenu njegove snage. Iz tog razloga, za pouzdano sagledavanje potencijala energije vetra neophodno je meriti njegovu brzinu. Minimalni predloženi period merenja je jedna godina, kako bi se obuhvatile sezonske varijacije klimatologije energije vetra na ciljnoj mikrolokaciji. Standardni period usrednjavanja mernih veličina je 10 minuta, tako da jednogodišnji skup podataka sadrži 52560 zapisa. Standardna merenja obuhvataju merenje brzine i smera vetra, kao i temperature vazduha.

Brzina vetra se može meriti na stubovima mobilne telefonije ili namenskim stubovima, pri čemu je važno da merna oprema bude postavljena tako da uticaj stuba na merenje brzine vetra bude minimalan. Na Slici 1 prikazana je merna oprema postavljena na antenskom stubu mobilnog operatera kompanije VIP. Mernu kampanju organizuje i sprovodi Elektrotehnički fakultet u Beogradu u okviru studije istraživanja resursa energije vetra na široj teritoriji Beograda [2].

Slika 1. Merna grupa i akvizicioni sistem montirani na antenskom telekomunikacionom stubu u predgrađu Beograda

Brzinu vetra, ukoliko je to moguće, treba meriti na visini postavljanja vetrogeneratora. Ukoliko se merna visina i željena visina postavljanja vetrogeneratora razlikuju, potrebno je izvršiti ekstrapolaciju mernih rezultata u skladu sa relacijom (2).

, (2)

gde su:

V₁ – brzina vetra na visini z₁

V – brzina vetra na visini z

z₀ - dužina hrapavosti terena.

Parametar z₀ zavisi od stanja površine tla. Prema standardima iz Evropskog atlasa vetrova [3], koji su opšte prihvaćeni u naučnim i profesionalnim analizama potencijala energije vetra, parametar z₀ se određuje na osnovu klase hrapavosti terena na lokaciji na kojoj se analizira potencijal energije vetra. Klase hrapavosti terena i odgovarajuće dužine hrapavosti date su u Tabeli 1.

Tabela 1. Klase hrapavosti terena i odgovarajuće dužine hrapavosti

Kad se izmeri brzina vetra, i podaci ekstrapoliraju na visinu osovine vetrogeneratora, može se proračunati snaga vetrogeneratora prema relaciji:

, (3)

gde su: C_p - faktor snage vetrogeneratora, D – prečnik vetrogeneratora, V – brzina vetra na visini osovine vetrogeneratora. Faktor snage se menja sa promenom brzine vetra i njega zadaje proizvođač vetrogeneratora. Gustina vazduha је promenljiva u vremenu i zavisi od više meteoroloških parametara, a pre svega od atmosferskog pritiska i temperature vazduha, koji se menjaju u vremenu. Ove promene su relativno male, tako da se za procenu snage vetrogeneratora može usvojiti prosečna vrednost gustine vazduha koja se može proračunati prema relaciji:

, (4)

gde su:

p [Pa] – srednja godišnja vrednost pritiska vazduha na visini postavljanja vetrogeneratora,

Q [K] – srednja godišnja vrednost temperature vazduha na visini postavljanja vetrogeneratora,

R [J/kgK] – specifična gasna konstanta za vazduh (287 J/kgK).

Maksimalna energija koju vetrogenerator može da proizvede u nekom periodu vremena T (npr. jedan dan, mesec ili godina) se formalno matematički dobija integraljenjem relacije (3), odnosno:

, (5)

S obzirom na to da su merenja brzine vetra dostupna u ekvidistantnim desetominutnim intervalima (DT=10 min), relacija (5) se može rešiti numerički:

, (6)

gde je N broj desetominutnih intervala u periodu T.

Ukoliko su merna lokacija i lokacija na kojoj se želi postaviti vetrogenerator udaljene, neophodno je napraviti regionalnu mapu potencijala vetra. Mapa potencijala energije vetra nekog regiona se izrađuje primenom namenskog softvera (WAsP). Za izradu mape potencijala neophodno je pripremiti sledeće podloge:

Na Slici 2. prikazana je mapa srednjih godišnjih brzina vetra na visini 60 m za širi ciljni region Deliblatske peščare (40×40) km, [4]. Mapa je izrađena u WAsP-u.

Slika 2. Mapa srednjih godišnjih brzina vetra na visini 60 m za širi ciljni region Deliblatske peščare

3. MODEL ZA ANALIZU RESURSA SOLARNOG ZRAČENJA NA CILJNOJ LOKACIJI

Da bi se pouzdano sagledali resursi solarnog zračenja, iradijaciju je neophodno meriti u periodu od najmanje jedne godine. Insolacija se može meriti paralelno sa merenjem brzine vetra uzkorišćenje istog akvizicionog sistema. Za merenje insolacije dovoljan je samo senzor iradijacije (piranometar). Postoji više tipova piranometara, a najčešće se u solarnoj energetici koristi Li-Cor pyranometer, čiji prikaz je dat na Slici 3.

Slika 3. Senzor za merenje solarnog zračenja (Li-Cor pyranometer)

Pomoću piranometara se vrši merenje ukupnog (difuzionog i direktnog) horizontalnog zračenja. Da bi se merni rezultati o ukupnoj srednjoj horizontalnoj insolaciji , koji su prikupljeni za određeni period (npr. jedan mesec), ekstrapolirali na proizvoljno orjentisan solarni modul, potrebno je u prvom koraku dekomponovati ukupnu srednju horizontalnu insolaciju na odgovarajuću srednju direktnu komponentu () i srednju difuzionu komponentu (). Period usrednjavanja je obično 60 min.

Ukupna srednja horizontalna iradijacija je:

, (7)

Za proračun komponenti ukupne horizontalne iradijacije neophodno je prvo proračunati indeks vedrosti K_T koji se definiše kao odnos horizontale insolacije na površini zemlje (mernom mestu) prema horizontalnoj ekstraterestričkoj insolaciji na površini atmosfere () na geografskoj širini i dužini koja odgovara mernom mestu na zemlji.

(8)

Veći indeks znači da nebo nije oblačno i da je atmosfera čista i obrnuto.

Kada se proračuna indeks K_T onda se može primeniti Liu-Jourdanova relacija za dekompoziciju ukupnog horizontalnog zračenja na direktnu i difuzionu komponentu:

(9)

Ukupno difuzno ( i reflektovano zračenje () koje padne na solarni modul postavljen pod uglom Su odnosu na horizontalu, može se odrediti prema sledećim relacijama:

, (10)

, (11)

gde je r koeficijent refleksije terena u okolini fotonaponskog panela.

Direktna komponenta zračenja koja pada na modul () zavisi od incidentnog ugla q koji, pored orjentacije i nagiba modula, zavisi i od azimuta i altitudnog ugla β:

(12)

Ukupna srednja iradijacija na površini solarnog panela određuje se iz izraza:

(13)

Proračun srednje satne električne snage na priključcima PV panela je data relacijom:

, (14)

gde su:

η – faktor iskorišćenja PV panela,

A – aktivna površina PV panela.

Svaki proizvođač fotonaponskih modula daje osnovne karakteristike modula koje se odnose na standardne uslove (STC – Standard Test Conditions). Standardni uslovi testiranja su:

Realni uslovi rada odstupaju od standardnih tako da se efikasnost modula i ostali tehnički parametri u realnim eksploatacionim uslovima u manjoj ili većoj meri razlikuju od standardnih.

Jedan od bitnih parametara koji utiče na efikasnost modula jeste temperatura modula. Povećanje temperature modula iznad standardne vrednosti (25⁰C) uzrokuje pad efikasnosti modula jer se smanjuju napon otvorenog kola V_OC i struja kratkog spoja modula I_SC. Tipična promena ovih veličina za kristalne silicijumske module je: DV_OC= -0,37 %/⁰C, DI_SC= -0,05 %/⁰C i DP_DCmax= -0,5 %/⁰C [4].

Dakle, za procenu efikasnosti solarnih modula potrebno je proceniti temperaturu modula. Proračun temperature modula pri različitoj insolaciji i ambijentalnoj temperaturi se može proračunati pomoću sledeće jednačine:

(15)

gde su:

T_PV – temperatura solarnog panela ( ⁰C)

T_amb – ambijentalna temperatura ( ⁰C)

I_PV – solarna iradijacija na površini modula ( W/m²)

NOCT - temperatura modula pri normalnim uslovima ( ⁰C); ovaj podatak daje proizvođač.

Analiza optimalne pozicije panela (azimut i nagibni ugao) i proračun proizvodnje električne energije se obično vrši primenom nekog od namenskih softvera. Takav softver je razvijen na Elektrotehničkom fakultetu u Beogradu [5].

4. IDEJNO REŠENJE HIBRIDNOG SISTEMA ZA NAPAJANJE IZOLOVANIH LOKACIJA MOBILNE TELEFONIJE

U ovom radu je dato idejno rešenje hibridnog sistema za napajanje izolovanih lokacija mobilne telefonije. Predloženi hibridni sistem sadrži sledeće osnovne elemente:

• solarne panele i vetrogenerator, kao primarne izvore energije,
• aku-baterije, kao sekundarni izvor energije („storage system“) i
• dizel-električni agregat, kao tercijalni izvor energije („back-up system“).

Principska šema predloženog hibridnog sistema je prikazana na Slici 4. Kompletan rad sistema je automatizovan.

Princip rada hibridnog sistema za napajanje je takav da se energija iz obnovljivih izvora (sunca i vetra) koristi za napajanje telekomunikacione opreme i punjenje i održavanje aku-baterija, ako je moguće. U slučaju da energija iz obnovljivih izvora nije dovoljna za punjenje baterija, ona će se koristiti samo za napajanje opreme [6].

Ako energija iz obnovljivih izvora nije dovoljna za napajanje telekomunikacione opreme, razlika u energiji se obezbeđuje iz aku-baterija ili iz dizel-električnog agregata, ukoliko su baterije ispražnjene. Baterije takođe moraju da budu zaštićene od dubokog pražnjenja pomoću podnaponske zaštite [6].

Uloga aku-baterija jeste da vrše napajanje opreme u slučaju da energija iz obnovljivih izvora nije dovoljna. Potreban kapacitet akumulatorskih baterija se određuje na osnovu razlike energije dobijene iz obnovljivih izvora i energije potrebne za napajanje opreme na lokaciji. Da bi se kapacitet precizno odredio, neophodna je analiza i dugoročno sagledavanje profila proizvodnje energije i potrošnje opreme.

Uloga dizel električnog agregata je da obezbedi rezervno napajanje, odnosno da obezbedi zahtevanu pouzdanost napajanja. U slučajevima dugotrajnih nepovoljnih uslova u pogledu energije vetra i sunca, kada se akumulatorske baterije isprazne ulogu napajanja preuzima dizel-električni agregat koji mora po snazi da bude dimenzionisan tako da pokriva celokupnu vršnu potrošnju opreme i puni aku-baterije. Kada je energija iz obnovljivih izvora (sunca i vetra) veća od energije potrebne za napajanje opreme na lokaciji i za punjenje aku-baterija, efikasnost vetrogeneratora i solarnih panela se podešava (smanjuje) tako da se dobije zahtevana snaga.

5. ОPTIMIZACIJA HIBRIDNOG SISTEMA SA PRIMEROM PRORAČUNA

Optimizacija hibridnog sistema predstavlja ključnu tačku. Optimizacija sistema opisanog u ovom radu znači da je sistem projektovan i dizajniran ekonomski isplativo i da su troškovi eksploatacije, održavanja i zamene elemenata sistema minimalni u periodu životnog veka sistema [7].

Da bi se izvršio pravilan izbor snage vetrogeneratora i solarnih panela, kao i optimizacija kapacitata aku-baterija neophodno je poznavati sledeće parametre:

• dnevni i godišnji profil potrošnje opreme na lokaciji,
• profil proizvodnje energije vetrogeneratora, po jedinici površine vetrogeneratora,
• profil proizvodnje fotonaponskih panela po jedinici aktivne površine panela.

Dijagram potrošnje opreme na lokaciji je uglavnom moguće pouzdano utvrditi na osnovu merenja na sličnim baznim stanicama. Profil specifične proizvodnje vetrogeneratora i solarnih panela moguće je utvrditi na osnovu raspoloživih mernih podataka i proizvođačkih izlaznih karakteristika vetrogeneratora i solarnih modula.

Optimizacija sistema se može izvršiti nekom od numeričkih metoda, kao što je genetički algoritam. Da bi se došlo do optimalnog rešenja, potrebno je definisati i precizirati puno zahteva: inicijalno ulaganje u hibridni sistem, troškove nastale radom sistema u njegovom životnom veku (CAPEX i OPEX), željeni uticaj na životnu sredinu, zahteve za pouzdanost sistema i besprekidno napajanje, itd.

U ovom radu izvršena je analiza uslova proizvodnje energije jednog sistema vetar–solar, lociranog u južnom Banatu. Za ovu lokaciju su raspoloživi rezultati merenja brzine vetra i insolacije za period od jedne godine.

Na Slici 5 su prikazane srednje satne vrednosti insolacije za prosečan dan, proračunate za površinu južno orijentisanog solarnog panela sa fiksnim nagibnim uglom od . Pretpostavljeno je da je panel postavljen na homogenom terenu, okružen livadom (koeficijentom refleksije r=0,2) i bez prepreka koje bi stvarale senku. Optimizacija prostorne orijentacije panela i proračun insolacije su obavljeni korišćenjem modela opisanog u poglavlju 3 ovog rada, a na osnovu jednogodišnjih merenja horizontalne insolacije. Srednja dnevna insolacija na površini panela je 4,2 kWh/m².

Slika 5. Komponente solarnog zračenja na jediničnoj površini fiksno montiranog solarnog panela (južno orijentisan, ) za prosečan dan na lokaciji u južnom Banatu

Na Slici 6 su prikazane promena brzine vetra za prosečan dan (na nivou godine), merene na visinama 20 m, 30 m i 40 m iznad tla na analiziranoj lokaciji u južnom Banatu [8]. Analizom dijagrama datih na Slici 6 se može zaključiti da je u toku noći, kada je atmosfera najčešće stabilna, priraštaj brzine vetra sa visinom značajno veći nego u toku dana, kada je atmosfera najčešće nestabilna [9]. Shodno tome, proizvodnja energije vetrogeneratora u proseku veća noću. Upoređujući Slike 5 i 6 može se zaključiti da su solarni paneli i vetrogenerator u odgovarajućoj meri komplementarni u pogledu proizvodnje primarne energije, što je jako bitno za optimizaciju i minimizaciju kapaciteta aku-baterija.

Slika 6. Dnevna varijacija brzine vetra na lokaciji u južnom Banatu za prosečan dan na visinama 20 m, 30 m i 40 m iznad tla

U daljoj analizi prikazani su rezultati proračuna za hibridni sistem koji napaja hipotetički potrošač jednosmernog nazivnog napona -48V, konstantne snage P_P=2 kW.

Pri proračunu i izboru elemenata hibridnog sistema u obzir nije uzet stepen iskorišćenja opreme energetske elektronike (npr. ispravljači).

Hibridni sistem se sastoji od:

• Vetrogeneratora nazivne snage 6 kW koju postiže pri nazivnoj brzini vetra od 11 m/s. Minimalna radna brzina vetra je 3 m/s dok je maksimalna brzina 25 m/s. Visina stuba iznosi 30 m.
• Solarnog panela instalisane snage 3 kW_p.
• Dizel električnog agregata nazivne snage 8kVA (cos φ = 0,8), koji je dimenzionisan tako da u isto vreme može da napaja potrošač i puni aku-baterije, kao i da zadovolji zahteve dinamike u slučaju varijacije opterećenja na lokaciji.
• Dve aku-baterije nazivnog napona -48V, kapaciteta 250Ah (ukupno 500Ah), sa minimalnim dozvoljenim naponom pražnjenja 1,80 V/ćeliji.

Na Slikama 7 i 9 prikazani su vremenski dijagrami snaga generisanja PV panela i vetrogeneratora dobijeni na osnovu realnih merenja brzine vetra i iradijacije na ciljnoj lokaciji za prvu nedelju februara 2010. godine i jula 2010. godine, respektivno. Na Slikama 8 i 10 prikazani su odgovarajući dijagrami raspoložive energije aku-baterije.

Slika 7. Dijagrami snaga generisanja PV panela i vetroagregata dobijeni na ciljnoj lokaciji za prvu nedelju februara 2010. godine

Slika 8. Dijagram raspoložive energije aku-baterija za prvu nedelju februara 2010. godine

Slika 9. Dijagrami snaga generisanja PV panela i vetroagregata dobijeni na ciljnoj lokaciji za prvu nedelju jula 2010. godine

Slika 10. Dijagram raspoložive energije aku-baterija za prvu nedelju jula 2010. godine

Kontrolno-upravljački sistem je projektovan tako da se dizel-električni agregat uključuje kada su aku-baterije skoro ispražnjenje, tj. kad je napon aku-baterija blizak naponu reagovanja podnaponske zaštite koja bi ih isključila iz rada. Dizel-električni agregat je uključen sve dok energija iz obnovljivih izvora (sunca i vetra) nije dovoljna za napajanje opreme na lokaciji, a aku-baterije dovoljno napunjene da mogu da preuzmu napajanje opreme u slučaju potrebe. Za analiziran vremenski period, dizel-električni agregat je u prvoj nedelji februara imao ukupno 3 uključenja i radio je 64 h, odnosno potrošnja je 38% vremena bila snabdevana iz dizel-električnog agregata. U toku prve nedelje jula dizel-električni agregat je imao 7 uključenja i ukupno vreme rada od 66 h ili 39% vremena. Na godišnjem nivou (proračunato na osnovu mernih podataka za period 01. 10. 2009. do 30. 09. 2010.) dizel-električni agregat bi imao 209 uključenja i ukupno bi radio 3690 h, odnosno 42% vremena. Broj uključenja i ukupno trajanje rada dizel-električnog agregata se može smanjiti povećanjem kapaciteta aku-baterija i snage vetroagregata i solarnog panela [10].

6. ZAKLJUČAK

Kao što je u radu izneto, od izuzetnog značaja za pravilan izbor elemenata hibridnog sistema i njegovo optimalno projektovanje jeste detaljna studija lokacije gde će se sistem postaviti. To znači da je potrebno izmeriti potencijalne energije vetra i sunca u periodu od najmanje jedne godine, kako bi se dobili relevantni podaci. Kako u Srbiji ovoj oblasti do sada nije posvećeno dovoljno pažnje i nema potrebnih podataka koji bi omogućili optimalan izbor i masovniju upotrebu ovakvih sistema, predlog autora je da se pokrene opsežan projekat koji bi za cilj imao prikupljanje relevantnih podataka na širem području Srbije. Takav projekat bi trebalo da podrže državne institucije, usvajanjem regulatornog okvira i tehničkih propisa relevantnih za upotrebu obnovljivih izvora energije.

Osim toga, u radu je predstavljeno rešenje za napajanje opreme mobilne telefonije na izolovanim lokacijama. Pokazano je da se upotrebom solarnih panela i vetrogeneratora za primarno napajanje ostvaruju značajne uštede u odnosu na primarno napajanje iz dizel-električnog agregata, kako u ekonomskom, tako i u ekološkom smislu. Dalji rad autora će biti usmeren na optimizaciju ovakvih sistema, kao i na razvoj algoritama za kontrolu i upravljanje radom istih, a u cilju postizanja maksimalnih pozitivnih efekata, u ekonomskom i ekološkom smislu.

Zahvalnica

Autori zahvaljuju Ministarstvu za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije koje je omogućilo izradu ovog rada u okviru Projekta III 45003 Optoelektronski nanodimenzioni sistemi – put ka primeni, Podprojekat: Nanostrukturni opto-elektronski senzorski sistemi i Projekta III 42009 Inteligentne energetske mreže.

Treći autor zahvaljuje Fondaciji “Alexander von Humboldt”, Bon, SR Nemačka, na celokupnoj podršci njegovom naučno-istraživačkom radu.

Peti autor zahvaljuje rukovodstvu Republičke agencije za elektronske komunikacije koje je podržalo i omogućilo njegov naučno-stručni rad.

Literatura

[1] B. Panajotovic and B. Odadzic, “Design and ”Inteligent” Control of Hybrid Power System in Telecommunication, IEEE Conference Melecon 2010, Valleta, April 2010,

[2] Elaborat o istraživanju potencijala energije vetra i identifikaciji najpovoljnijih lokacija za izgradnju vetroelektrana na teritoriji grada Beograda, Rukovodioci izrade Studije J. Trifunović, Ž. Đurišić, Elektrotehnički fakultet u Beogradu, 2011.

[3] I. Troen, E. L. Petersen, European Wind Atlas, Riso National Laboratory, Roskilde, Denmark, 1989.

[4] Ž. Đurišić, M. Bubnjević, D. Mikičić, N. Rajaković, Wind Atlas of Serbian Region Vojvodina, Proc. of European Wind Energy Conference (EWEC 2007) Milano, Italy, May 2007 (www. ewec2007proceedings.info/allpapers2/249_Ewec2007fullpaper.pdf).

[5] G. Dobrić, Ž. Đurišić, Z. Stojković, Software tool for evaluation of electrical energy produced by photovoltaic systems, Accepted for publication in the International Journal of Electrical Engineering Education (IJEEE), 2012, ISSN 0020-7209.

[6] B. Odadzic, B. Panajotovic and M. Jankovic, Energy Efficiency and Renewable Energy Solution in Telecommunication, ICREPQ’11, Las Palmas de Gran Canarian, ISBN: 978-84-614-7527-8,

[7] B. Odadzic, B. Panajotovic and M. Jankovic, Telecommunication Hybrid Power system in “Smart Grid”, InfoTeh, Jahorina, Vol.10,Ref. D-5, p. 297-301, March 2011,

[8] Ž. Đurišić, N. Rajaković, I. Nenčić, S. Pejičić, Hybrid wind-diesel system for electricity supply of isolated consumers in South-Banat region (Serbia), Proc. of European Wind Energy Conference (EWEC 2009), Marseille, France, Marth 2009 (www.ewec2009proceedings.info/allfiles2/409_EWEC2009presentation.pdf).

[9] Ž. Đurišić, J. Mikulović, A model for vertical wind speed data extrapolation for improving wind resource assessment using WAsP, Renewable Energy 41 (2012), pp. 407-411, ISSN 0960-1481.

[10] M. Srndović, Hibridni vetar - solar sistem za napajanje izolovanih antenskih stubova mobilne telefonije, Diplomski rad (Mentori: J. Mikulović, Ž. Đurišić), Elektrotehnički fakultet u Beogradu, 2011.

Autori

Milan M. Srndović je rođen 1987. godine u Foči, Republika Srpska. Završio je osnovnu i srednju tehničku školu sa odličnim uspehom. Elektrotehnički fakultet Univerziteta u Beogradu je upisao 2006. godine, gde je 2011. god odbranio diplomski rad na temu ,, Hibridni vetar – solar sistem za napajanje izolovanih antenskih stubova mobilne telefonije“, pod mentorstvom dr Jovana Mikulovića i mr Željka Đurišića. Trenutno je student master akademskih studija na Elektrotehničkom fakultetu Univerziteta u Beogradu na smeru Elektroenergetski sistemi sa prosečnom ocenom 10,00.

Željko R. Đurišić je rođen 1972. u selu Babino, Berane. Diplomirao je i magistrirao na Elektrotehničkom fakultetu u Beogradu (1999. i 2006.). Radi kao asistent na Katedri za elektroenergetske sisteme Elektrotehničkog fakulteteta u Beogradu, gde drži računske vežbe iz predmeta: Mehanika, Elementi elektroenergetskih sistema, Elektrane, Razvodna postrojenja, Obnovljivi izvori energije, Kvalitet električne energije i Digitalne relejne zaštite. U toku oktobra 2008. boravio je na RISO institutu - Danish Technical University, gde je završio kurs za projektovanje vetroelektrana korišćenjem Wind Atlas Analysis and Application Program (WAsP). Koautor je dve knjige i autor/koautor oko 100 stručnih i naučnih radova iz oblasti energetike i plazma tehnologija tankih prevlaka, od kojih je sedam publikovano u međunarodnim časopisima sa SCI liste. Bio je rukovodilac i autor većeg broja studija iz oblasti vetroenergetike. Recenzent je vodećeg međunarodnog i domaćih časopisa za oblast vetroenergetike, kao i studija za potrebe Elektroprivrede Srbije.

Zlatan Stojković (1960) diplomirao je 1984, magistrirao 1991. i doktorirao 1995. godine na Elektrotehničkom fakultetu Univerziteta u Beogradu. U periodu od 1984. godine do 1993. godine radio je kao projektant u Energoprojektu – Hidroinženjering A.D. Od 1993. godine radi na Elektrotehničkom fakultetu Univerziteta u Beogradu pri Katedri za elektroenergetske sisteme, čiji je šef od 2006. godine. Kao redovni profesor izvodi nastavu iz predmeta Projektovanje pomoću računara u elektroenergetici, Monitoring i dijagnostika visokonaponskih postrojenja, Primena programskih alata u elektroenergetici i Visokonaponska merenja u elektroenergetici. Kao stipendista Fondacije “Alexander von Humboldt”, Bon, SR Nemačka, boravio je na posledoktorskom usavršavanju u Institutima za elektroenergetske sisteme i visok napon Univerziteta u Karlsrueu, Štutgartu i Rostoku, SR Nemačka. Poseduje licence Inženjerske komore Srbije za odgovornog projektanta elektroenergetskih instalacija visokog i srednjeg napona – razvodna postrojenja i prenos električne energije, kao i elektroenergetskih instalacija niskog i srednjeg napona. Autor i koautor je 3 monografije nacionalnog značaja i jednog praktikuma, 70 radova u međunarodnim i domaćim časopisima i konferencijama. Učestvovao je u realizaciji 70 projekata i 6 programskih alata. Recenzent je 12 knjiga i monografija, kao i međunarodnih i domaćih časopisa, odnosno konferencija. Nagrađen je za 7 radova objavljenih na domaćim konferencijama.

Jovan Mikulović je diplomirao, magistrirao i doktorirao na Elektrotehničkom fakultetu u Beogradu. Zaposlen je kao docent na Elektrotehničkom fakultetu u Beogradu, na Katedri za elektroenergetske sisteme. Na osnovnim i master studijama angažovan je u nastavi na predmetima: Visokonaponska oprema, Obnovljivi izvori energije i Elektromagnetna kompatibilnost. Na doktorskim studijama zadužen je za predmet Vetroenergetika i solarna energetika. Koautor je udžbenika "Praktikum iz softverskih alata u elektroenergetici". Učestvovao je u realizaciji pet studija i jedanaest projekata. Oblasti naučno-istraživačkog rada kojima se bavi su: tehnika visokog napona, snage u elektroenergetici i obnovljivi izvori energije. Autor je, odnosno koautor 7 radova u međunarodnim časopisima sa SCI liste, 4 rada na međunarodnim konferencijama, 3 rada u časopisima nacionalnog značaja i 36 radova na konferencijama nacionalnog značaja. Učestvovao je u izradi recenzija za međunarodne časopise.

Boban Panajotović je diplomirao na Elektrotehničkom fakultetu u Beogradu 1999. godine. Od 2000. do 2006. godine bio je zaposlen u Zajednici Jugoslovenskih PTT, gde je radio na poslovima vezanim za energetiku i napajanje u oblasti telekomunikacija. Od 2006. godine zaposlen je u Republičkoj agenciji za telekomunikacije (sada Republička agencija za elektronske komunikacije) gde takođe radi na poslovima vezanim za infrastrukturu, napajanje, energetiku i elektromagnetsku kompatibilnost u oblasti elektronskih komunikacija. Oblasti naučno-stručnog rada kojima se bavi su: pouzdanost i specifična rešenja infrastrukture i napajanja, optimizacija sistema, obnovljivi izvori energije i „smart grid“ mreže. Osim toga aktivan je u radu međunarodnih tela za standardizaciju u oblasti elektronskih komunikacija (ITU i ETSI). Lično je bio autor i vodio izradu 4 međunarodna standarda, a aktivno učestvovao u izradi većeg broja istih. U studijskoj grupi 5, ITU-a je takođe angažovan kao odgovorno lice (rapporteur) za studijsku oblast „EMC telecommunication recommendation (Q 12/5)“. Autor je, odnosno koautor 3 rada u međunarodnim časopisima sa SCI liste i 6 radova na međunarodnim konferencijama.